Święty Nikodem, postać znana z Nowego Testamentu, był faryzeuszem i członkiem Wysokiej Rady żydowskiej, Sanhedrynu. Mimo że należał do elity religijnej czasów Jezusa, odznaczał się otwartością i duchowym poszukiwaniem prawdy. To właśnie on, jako jeden z niewielu przywódców żydowskich, dostrzegł w Jezusie z Nazaretu Mesjasza i oddał Mu cześć. Ewangeliczne zapiski dotyczące Nikodema ukazują ewolucję jego postawy: od ostrożnej ciekawości aż po odważne wyznanie wiary. Niniejszy artykuł przybliża życie i duchowe znaczenie tej niezwykłej postaci, a także miejsca jej kultu i znaczenie w tradycji chrześcijańskiej.

Życiorys – najważniejsze fakty z życia świętego

Nikodem pojawia się w Nowym Testamencie wyłącznie w Ewangelii według św. Jana. Był faryzeuszem, czyli przedstawicielem wpływowego nurtu religijnego w judaizmie II świątyni, który kładł nacisk na przestrzeganie Prawa Mojżeszowego i tradycji ustnych. Ponadto, był członkiem Sanhedrynu, najwyższej rady religijnej i sądowniczej starożytnego Izraela.

Po raz pierwszy czytelnik Ewangelii spotyka Nikodema w nocnej rozmowie z Jezusem (J 3,1–21). Przybył do Mistrza z Nazaretu po zmroku, co może wskazywać na jego ostrożność lub obawę przed konsekwencjami publicznego okazywania zainteresowania nauką Jezusa. W trakcie rozmowy padły jedne z najważniejszych słów chrześcijaństwa, w tym słynne stwierdzenie Jezusa: „Jeśli się kto nie narodzi na nowo, nie może ujrzeć królestwa Bożego” oraz „Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał…” (J 3,16).

Po raz drugi Nikodem jest wspomniany w J 7,50–51, gdy broni Jezusa przed pochopnym osądem ze strony członków Sanhedrynu, przypominając, że prawo żydowskie zabrania sądzenia człowieka bez wysłuchania go.

Trzeci raz pojawia się w scenie po ukrzyżowaniu Jezusa (J 19,39–42). To właśnie Nikodem, razem z Józefem z Arymatei, zajął się pogrzebem Jezusa, przynosząc około stu funtów mieszaniny mirry i aloesu – bardzo kosztownych wonności, co może świadczyć o dużym majątku i zaangażowaniu duchowym.

Postać Nikodema nie pojawia się więcej w Biblii, dlatego szczegółowe informacje na temat jego dalszych losów po śmierci Jezusa pochodzą głównie z tradycji chrześcijańskiej. W apokryficznych „Dziejach Nikodema” opisano go jako jednego z pierwszych wyznawców Chrystusa. Według niektórych źródeł miał ponieść męczeńską śmierć.

Znaczenie duchowe i przesłanie

Nikodem stanowi wyjątkowy przykład przemiany duchowej. Jego postać ukazuje, że droga do wiary może być stopniowa i pełna pytań. Pojawiając się najpierw jako wykształcony uczony, który z zainteresowaniem podchodzi do nauki Jezusa, stopniowo przechodzi wewnętrzną przemianę – od ostrożnego rozmówcy do odważnego świadka wiary. Jego historia przypomina, że poszukiwanie prawdy i otwarte serce prowadzą do spotkania z Bogiem.

Scena, w której Nikodem uczestniczy w przygotowaniu ciała Jezusa do pochówku, ma głęboki wydźwięk duchowy. Nie tylko okazuje w ten sposób szacunek wobec nauczyciela, którego nauki uznał za prawdziwe, ale symbolicznie „namaszcza” Mesjasza, co czyni jego gest proroczym i świadectwem jego duchowej dojrzałości.

Przez wieki Nikodem był symbolem „nocnego ucznia” – tego, kto szuka odpowiedzi w ukryciu, ale z czasem zdobywa się na odwagę, by wyznać swoją wiarę publicznie. Jego postać jest inspiracją dla tych, którzy przechodzą przez duchowe rozterki i poszukują Boga, nie mając jeszcze gotowych odpowiedzi.

Cuda i świadectwa

W kanonicznych tekstach Nowego Testamentu nie są przypisywane Nikodemowi żadne nadprzyrodzone czyny ani cuda. Niemniej jednak w apokryfach i późniejszej tradycji chrześcijańskiej pojawiły się relacje, które przypisywały mu działanie Ducha Świętego i świadectwo cudownego nawrócenia.

Niektóre źródła podają, że Nikodem, po ogłoszeniu swej wiary w Jezusa jako Mesjasza, poniósł prześladowania ze strony żydowskiej elity. Według tradycji przekazanej przez Ojców Kościoła, został wykluczony z Sanhedrynu, utracił majątek i zmarł w biedzie jako wyznawca Chrystusa, co interpretowano jako duchowe zwycięstwo i ofiarę dla Boga.

Również fakt, że odważył się uczestniczyć w pogrzebie Jezusa, uznawany jest za cud duchowego otwarcia i łaski. W późniejszych pismach chrześcijańskich jego przykład był przedstawiany jako dowód działania łaski Bożej w sercu poszukującego człowieka.

Patronat i symbolika

Nikodem nie jest uznawany za głównego patrona w szerokim zakresie Kościołów, jednak w tradycji katolickiej i prawosławnej cieszy się szacunkiem jako święty. Wspomina się go jako patrona poszukujących prawdy, naukowców, teologów oraz tych, którzy nawracają się późno w życiu. Jego postać daje otuchę ludziom, którzy długo wahają się w kwestii wiary lub dopiero odkrywają Boga.

W sztuce chrześcijańskiej Nikodema najczęściej przedstawia się jako starszego mężczyznę, ubranego w bogate szaty, trzymającego mirrę lub uczestniczącego w scenie zdjęcia ciała Jezusa z krzyża. Symbolicznie łączy się go z naczyniem pełnym wonności, księgą (znak uczoności) oraz z krzyżem, który uznaje jako znak zbawienia.

Kulty i miejsca pielgrzymkowe

Kult świętego Nikodema szczególnie rozwijał się w Kościele wschodnim – zarówno w prawosławiu, jak i w katolicyzmie obrządku bizantyjskiego. W Kościele łacińskim również uzyskał miejsce w kalendarzach liturgicznych, szczególnie w kontekście obchodów Wielkiego Tygodnia. Jego postać bywa przywoływana w liturgiach Męki Pańskiej.

Relikwie Nikodema, według niektórych przekazów, mają znajdować się w Rzymie, w bazylice św. Piotra, oraz w Jerozolimie, w okolicach Doliny Jozafata, gdzie według apokryficznych źródeł miał być pochowany u boku św. Szczepana.

Współcześnie nie istnieje wiele sanktuariów poświęconych wyłącznie św. Nikodemowi, ale jego wizerunek pojawia się w licznych kościołach i klasztorach. W krajach Bliskiego Wschodu, szczególnie w Palestynie, kult ten przetrwał jako część historii początku Kościoła.

Współczesne znaczenie postaci świętego

Postać Nikodema pozostaje aktualna i inspirująca w kontekście współczesnych poszukiwań duchowych. Jego historia przemiany – od człowieka systemu, uczonego faryzeusza, aż po człowieka zdolnego do odważnych gestów wiary – służy jako przykład dla tych, którzy żyją w sferach intelektualnych, instytucjonalnych czy religijnych, a mimo to pragną osobistego spotkania z Bogiem.

Nikodem pokazuje, że pytania nie wykluczają wiary, a rozterki i poszukiwania są istotnymi elementami na drodze duchowego dojrzewania. Współczesne duszpasterstwa i wspólnoty często przywołują jego postać jako symbol „uczciwego poszukiwacza prawdy” – kogoś, kto nie boi się rozmawiać z Bogiem nawet nocą, w trudnych momentach życia.

Dla wiernych wszystkich wyznań chrześcijańskich, Nikodem pozostaje znakiem nadziei, że nawet ci, którzy przez długi czas nie potrafią wyznać swej wiary publicznie, mogą ostatecznie odpowiedzieć na wezwanie Ducha Świętego.

Ciekawostki

Nikodem w apokryfach

Postać Nikodema pojawia się w „Ewangelii Nikodema” – apokryficznym piśmie z IV wieku, znanym również jako „Akta Piłata”. To dzieło, mimo że nie uznawane za kanoniczne, miało duży wpływ na średniowieczną pobożność i ikonografię. Według tej relacji Nikodem spisał proces Jezusa oraz Jego zstąpienie do otchłani – wydarzenie celebrujące zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią.

Znaczenie imienia

Imię Nikodem pochodzi z języka greckiego i składa się z dwóch członów: „nikē” (zwycięstwo) oraz „dēmos” (lud). Oznacza więc „zwycięzca wśród ludu” lub „ten, który zwycięża dla ludu”, co w kontekście jego ewangelicznego losu nabiera głębokiego wymiaru – zwyciężył on własne obawy i systemowe ograniczenia, by dać świadectwo prawdzie.

Wspomnienie liturgiczne

W Kościele katolickim wspomnienie św. Nikodema obchodzone jest 3 sierpnia razem ze św. Józefem z Arymatei. W Kościele prawosławnym jego święto przypada w różnych terminach zależnych od lokalnych kalendarzy, często w okolicach Wielkiego Tygodnia.

Podsumowanie

Święty Nikodem to postać, która łączy w sobie skomplikowane tło historyczne, przemianę duchową i uniwersalne przesłanie. Był człowiekiem wykształconym, związanym z religijną elitą, ale też człowiekiem ducha – zdolnym do zadawania trudnych pytań i do dania świadectwa prawdzie. Jego przykład inspiruje w refleksji nad wiarą dojrzewającą z czasem, wiernością przekonaniom mimo przeciwności oraz umiłowaniem sprawiedliwości. Współcześnie pozostaje wzorem dla wszystkich, którzy poszukują Boga z pokorą i otwartym sercem.