Święta Janina to postać rzadko wspominana we współczesnej hagiografii, jednak w tradycji Kościoła Wschodniego, zwłaszcza w pewnych lokalnych wspólnotach monastycznych, cieszy się głębokim szacunkiem jako przykład życia poświęconego modlitwie, pokorze i cichej służbie. Choć nie została powszechnie kanonizowana ani nie zdobyła popularności poza swoimi regionalnymi wspólnotami, duchowe dziedzictwo Janiny zachowało się w przekazach ustnych i rękopisach klasztornych. W artykule przedstawiona zostanie jej biografia, duchowe przesłanie oraz znaczenie dla współczesnych wspólnot wyznaniowych.

Życiorys – najważniejsze fakty z życia świętej

Święta Janina, znana również w niektórych przekazach jako Janina z Olwii lub Janina z Południowych Stepów, żyła najprawdopodobniej na przełomie VI i VII wieku. Choć źródła historyczne są nieliczne i fragmentaryczne, przypuszcza się, że pochodziła z małej wspólnoty chrześcijańskiej na terenie dzisiejszej południowej Ukrainy, w pobliżu ruin antycznego miasta Olwia.

Według przekazów hagiograficznych, Janina pochodziła z zamożnej, hellenizowanej rodziny, która wcześnie przeszła na chrześcijaństwo. Od dzieciństwa przejawiała niezwykłą pobożność i potrzebę samotności, co zainspirowało jej decyzję o wstąpieniu do wspólnoty anachoretów prowadzących życie pustelnicze w stepach na północ od Morza Czarnego.

W wieku około 20 lat opuściła rodzinny dom i zamieszkała w małej, odizolowanej jaskini w okolicach dzisiejszego Mikołajowa. Żywiła się dzikimi ziołami, korzeniami oraz tym, co ofiarowała jej lokalna ludność. Zasłynęła jako mniszka pokutna i mistyczka, do której pielgrzymowali ludzie po duchową pomoc, a nieraz i uzdrowienie.

Przekazy mówią, że Janina zmarła w opinii świętości w wieku około 60 lat. Jej grób przez wiele lat był miejscem kultu. W średniowieczu, podczas ekspansji chrześcijaństwa na Ruś, jej postać była wymieniana w lokalnych akatystach i pieśniach liturgicznych, choć nigdy nie została powszechnie kanonizowana.

Znaczenie duchowe i przesłanie

Święta Janina uchodzi za wzór życia ascetycznego i oddania Bogu na marginesie struktur kościelnych. Jej życie to przykład świadomej rezygnacji z luksusu i statusu społecznego na rzecz całkowitego oddania modlitwie i służbie ubogim. Współcześni komentatorzy dostrzegają w jej postawie podobieństwa do świętej Marii Egipcjanki – kobiety, która porzuciła życie grzeszne dla pokuty na pustyni.

Przesłanie, jakie niesie życie Janiny, opiera się na idei milczenia i pokory. W świecie pełnym hałasu i egoizmu, święta pokazuje, że prawdziwa obecność Boga objawia się w ciszy, samotności i służbie drugiemu człowiekowi. Janina mawiała w cytatach przypisywanych jej w późniejszych florilegach: „Milczenie jest bramą, przez którą Pan wchodzi do serca”.

Jej duchowość była ściśle zintegrowana z naturą – modlitwy odprawiała na gołej ziemi, a codzienną liturgię odprawiała sama, śpiewając psalmy na głos na tle świtu lub zachodzącego słońca. Ta forma relacji z Bogiem miała głęboko kontemplacyjny i ekstatyczny charakter.

Cuda i świadectwa

Choć Święta Janina nie była szerzej znana poza Wschodnią Europą, lokalne wspólnoty zachowały szereg świadectw dotyczących cudów przypisywanych jej wstawiennictwu.

Jednym z najstarszych świadectw jest zapis w mnichim kodeksie z XI wieku, przechowywanym w kijowskiej Ławrze Peczerskiej. Mowa tam o cudownym uzdrowieniu kobiety chorej na trąd, która przebyła pieszo kilka dni, by modlić się przy grobie Janiny. Źródło podaje, że po trzech dniach postu i modlitwy miała doznać całkowitego uzdrowienia.

Inne przekazy mówią o ochronie przed najazdami koczowniczymi. W XIV wieku, gdy lokalne społeczności zagrożone były atakami Tatarów, mieszkańcy jednej z wiosek mieli modlić się do Janiny o ocalenie. Według legendy, nagłe załamanie pogody i potężna burza miały powstrzymać napastników od dalszego marszu.

Współczesne świadectwa, dotyczące zwłaszcza duchowych uzdrowień, nadal pojawiają się w relacjach pielgrzymów odwiedzających jedyne znane sanktuarium jej imienia.

Patronat i symbolika

W tradycji wschodniej Święta Janina uznawana jest za patronkę kobiet samotnych, osób szukających duchowej równowagi oraz tych, którzy doświadczają głębokich kryzysów wewnętrznych. Jej postać związana jest również z ruchem mistycznym hesychazmu, choć formalnie do niego nie należała – jej praktyki modlitewne są jednak z nim zgodne.

W ikonografii rzadko przedstawiana, jednak w pojedynczych ikonach ukazywana jest w długim, ciemnym płaszczu z kapturem, często z krzyżem w dłoni i dzikimi ziołami u stóp. Symbolizuje to jej związek z naturą i życie w ascezie.

Atrybutami Świętej Janiny są również: gliniany dzban (symbol prostoty), migoczące światło świecy (mistycyzm) oraz cierń (pokuta).

Kulty i miejsca pielgrzymkowe

Najważniejszym miejscem kultu Świętej Janiny jest dawna pustelnia w pobliżu zapomnianej osady Stepnoje, kilkadziesiąt kilometrów na południe od Mikołajowa. Od XII wieku powstawały tam liczne klasztory eremickie, z których do dziś przetrwał jedynie jeden – Monastyr Świętej Ciszy, zarządzany przez Wschodnią Cerkiew Prawosławną.

Do niewielkiego sanktuarium prowadzi pieszy szlak pielgrzymkowy, a największe natężenie ruchu odbywa się w okolicach 14 czerwca – dnia, który lokalnie uznawany jest za święto Janiny. Choć niefiguruje ona w oficjalnych kalendarzach kościelnych, wspólnota monastyczna corocznie odprawia specjalne nabożeństwa i modlitwy z tej okazji.

W Rumunii, na Bukowinie, istnieje także mała kaplica w górskim monastyrze Sucevița, gdzie przechowywana jest ikona podpisana jako „Janina z Olwii”. Choć autentyczność tej identyfikacji jest przedmiotem sporów, miejsce to uznawane jest za relikwiarz związany z jej kultem.

Współczesne znaczenie postaci świętej

W obliczu rosnącego zainteresowania duchowością kontemplacyjną i potrzebą odkrywania mniej znanych świętych, postać Janiny staje się na nowo przedmiotem badań teologów i historyków Kościoła. Szczególnie w monastycznych środowiskach prawosławnych oraz wśród świeckich kręgów poszukujących duchowości niezależnej od instytucjonalnych struktur, Janina zyskuje nowe uznanie.

Niektórzy współcześni teolodzy widzą w niej opiekunkę duchowości bezimiennej – tej, która rozwija się poza światłem reflektorów, w cichości i milczeniu. Janina przyciąga nie poprzez wielkie dzieła czy cytowane traktaty teologiczne, ale poprzez siłę swojego życia i pokory.

Środowiska feministyczne zainteresowane historią kobiet w Kościele również podejmują próby reinterpretacji jej dziejów jako przypomnienia o udziale kobiet w tworzeniu tradycji ascetycznej, którą długo marginalizowano w głównym nurcie hagiografii.

Ciekawostki

Źródłosłów imienia

Imię Janina może być lokalną wariacją imienia Joanna – co mogłoby wskazywać na próbę utożsamienia ze św. Joanną, obecna pod krzyżem Jezusa. W przekazach staro-cerkiewnych używa się także wersji „Janinia”.

Rękopisy z modlitwami

W XV-wiecznych zbiorach klasztoru Pustelni Olhiańskiej znaleziono rękopis zawierający modlitwy i aforyzmy przypisywane Janinie. Uważa się, że niektóre z nich mogły służyć jako podstawa do rozważań kontemplacyjnych podczas Wielkiego Postu.

Mistyka przyrody

Niektóre relacje z okresu wojen mongolskich wskazują, że pustelnia Janiny przetrwała najazd szczególnie dzięki naturalnemu ułożeniu jaskiń i otaczającej roślinności, które miały uchronić klasztor przed pożarem i grabieżą.

Podsumowanie

Święta Janina to postać pełna tajemnic, której życie i duchowość inspirowały pokolenia ascetów i ludzi poszukujących głębi w relacji z Bogiem. Choć zapomniana przez oficjalną teologię i nieobecna w głównych kalendarzach kościelnych, jej dziedzictwo trwa dzięki lokalnym wspólnotom i badaczom duchowości wschodniej. Przypomnienie jej osoby stanowi nie tylko próbę ocalić ważny fragment historii chrześcijaństwa, ale również impuls do refleksji nad znaczeniem ciszy, pokory i prostoty w duchowym życiu współczesnego człowieka.