Wielu z nas, sięgając po Pismo Święte, zadaje sobie pytanie: kiedy powstawała Biblia? Odpowiedź nie jest jednoznaczna, ponieważ Biblia to zbiór ksiąg powstających przez wieki. Niniejszy artykuł przybliża chronologię powstawania Starego i Nowego Testamentu, uwzględniając kontekst historyczny, tradycję Kościoła oraz świadectwa biblijne.

Kiedy powstawała Biblia – złożoność i świętość natchnionych ksiąg

Pismo Święte nie jest jednolitą księgą spisaną w jednym czasie przez jednego autora. To zbiór wielu ksiąg – spisywanych w różnych epokach, w różnych językach i przez różnych autorów natchnionych. Dla Kościoła katolickiego Biblia to „księga ksiąg”, która – jak naucza Sobór Watykański II – „ponieważ została natchniona przez Ducha Świętego, zawiera to, co Bóg chciał, aby zostało zapisane dla naszego zbawienia” (Dei Verbum 11).

Często jednak nie zdajemy sobie sprawy, że ten tekst powstawał przez ponad tysiąc lat, obejmując różne gatunki literackie i konteksty kulturowe. Z perspektywy duszpasterskiej ta wiedza pozwala głębiej zrozumieć zamysł Boga objawiającego się poprzez dzieje.

Chronologia powstawania ksiąg Starego Testamentu

Stary Testament, znany też jako Pismo Hebrajskie, powstawał na przestrzeni wielu wieków przed narodzeniem Jezusa Chrystusa. W tradycji żydowskiej trzy główne części to: Tora (Prawo), Newiim (Prorocy) i Ketuwim (Pisma). Chrześcijańska wersja zawiera 46 ksiąg (wg kanonu katolickiego), spisanych głównie po hebrajsku, ale niektóre fragmenty po aramejsku i grecku.

Szacunkowe daty powstawania ksiąg Starego Testamentu przedstawia poniższa tabela:

Warto pamiętać, że wiele ksiąg przeszło redakcje – były przekazywane ustnie, spisywane, edytowane w różnych czasach. Przykładowo, jak zaznaczył ks. dr Michał Wróblewski, „Pięcioksiąg był procesem literackim, który rozpoczął się być może już za czasów Mojżesza, ale ostateczny kształt przyjął dopiero po wygnaniu babilońskim, czyli w V wieku przed Chrystusem”.

Moment przełomowy – powstanie Nowego Testamentu

Nowy Testament to drugi, nierozerwalnie związany z pierwszym, fundament naszej wiary. Składa się z 27 ksiąg obejmujących cztery Ewangelie, Dzieje Apostolskie, Listy apostolskie oraz Apokalipsę św. Jana. Te księgi zostały napisane w stosunkowo krótkim okresie: między ok. 50 a 100 r. po Chrystusie.

Chronologiczny porządek powstawania Nowego Testamentu

Wbrew intuicji, najpierw nie została spisana Ewangelia Marka, lecz… Listy św. Pawła. To one stanowią najstarsze świadectwa wiary pierwotnego Kościoła.

Ewangelie nie są reportażami, lecz teologicznymi świadectwami o Chrystusie, przekazanymi zgodnie z nauką Soboru: „Kościół zawsze i wszędzie miał za pewne, że cztery Ewangelie są pochodzenia apostolskiego” (Dei Verbum 18).

Ks. prof. Janusz Marek podkreśla: „Termin ‘ewangelia’ nie oznacza gatunku literackiego, lecz treść: Dobrą Nowinę o Zbawieniu. Spisanie jej służyło ugruntowaniu wspólnoty w wierze, sakramentach i apostolskiej tradycji”.

Proces kanonizacji – kiedy Biblia stała się „Biblią”?

Pytając, kiedy powstawała Biblia, nie sposób pominąć pytania o uformowanie kanonu. Same teksty to jedno, ale uznanie konkretnych ksiąg za natchnione wymagało wielowiekowego procesu rozeznawania w Kościele.

Kanon Starego Testamentu

W czasach Jezusa istniały różne kolekcje ksiąg świętych. Chrześcijanie grekojęzyczni korzystali z Septuaginty – tłumaczenia Pisma Hebrajskiego na grecki (III–I w. przed Chr.), zawierającego m.in. księgi Tobiasza, Judyty czy Mądrości.

Ostateczny kanon Starego Testamentu w Kościele katolickim został potwierdzony na Soborze Trydenckim (1546 r.), choć wcześniejsze sobory (Hippona 393 r., Kartagina 397 r.) już go określały. Protestanci przyjęli krótszą wersję opartą o kanon hebrajski (Tanach), co do dziś stanowi różnicę między kanonami chrześcijańskimi.

Kanon Nowego Testamentu

Kanon Nowego Testamentu został ustalony nieco później – około IV wieku. Wcześniejsze wspólnoty znały i używały różnych „ewangelii” oraz listów, ale tylko niektóre były powszechnie uznawane.

Dopiero lista sporządzona przez Atanazego z Aleksandrii w 367 r. obejmuje wszystkie 27 ksiąg Nowego Testamentu. Synod w Hipponie (393) i Kartaginie (397) potwierdziły ten kanon, który zatwierdził oficjalnie Sobór Trydencki w XVI wieku.

Znaczenie datowania biblijnego dziś

Czy data powstania Biblii ma znaczenie dziś? Dla mnie – jako katolika i katechety – zdecydowanie tak. Znajomość chronologii powstawania Biblii pomaga lepiej zrozumieć nie tylko warstwę literacką tekstów, ale i głębię teologiczną objawienia. Przykładowo, wiedząc, że Księga Izajasza była redagowana w różnych okresach, łatwiej możemy docenić jej wielowarstwowe proroctwa mesjańskie, które Kościół odnosi do Chrystusa, szczególnie w liturgii Adwentu i Bożego Narodzenia.

Z kolei Listy św. Pawła mówią żywym językiem o problemach pierwszych wspólnot chrześcijańskich – ten sam Duch Święty prowadził tamten Kościół, który dziś trwa i głosi Ewangelię.

Ks. Andrzej Kłosowski zauważa: „Historia powstawania Biblii to nie tylko dzieje literatury religijnej, ale konkretne działanie Boga, który przez ludzi i w czasie objawiał samego siebie. Ta świadomość umacnia w nas poczucie, że także dziś jesteśmy w środku tej historii zbawienia”.

Podsumowanie i refleksja

Odpowiadając na pytanie: kiedy powstawała Biblia – trzeba powiedzieć jasno – na przestrzeni około 1000 lat. Stary Testament rejestruje długie dzieje zawierania i odnawiania Przymierza między Bogiem a Izraelem. Nowy Testament to świadectwo Wcielenia, śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa oraz rozwoju rodzącego się Kościoła.

Dzięki wierze w natchnienie Ducha Świętego – którą wyznajemy m.in. w liturgicznym Credo – widzimy w tej różnorodnej kolekcji ksiąg jedną, spójną historię zbawienia. To nie są jedynie starożytne zapisy; to słowo żywe i skuteczne (por. Hbr 4,12), aktualne także dziś – w głoszeniu, liturgii i osobistej modlitwie.

Zachęcam więc, by poznając historię powstawania Pisma Świętego, nie tracić z oczu jego najważniejszego celu: „aby człowiek Boży był doskonały, przysposobiony do wszelkiego dobrego czynu” (2 Tm 3,17). Poznając lepiej, kiedy powstawała Biblia, uczymy się nie tylko historii tekstu, ale także historii Boga, który przemawia przez wieki, także dziś.