Z czego składa się Biblia? To pytanie pojawia się nie tylko wśród osób przygotowujących się do bierzmowania czy kandydatów do kapłaństwa, ale również pośród dorosłych katolików, którzy pragną głębiej poznawać swoją wiarę. W niniejszym artykule wyjaśniam, jak zbudowana jest Biblia, jakie księgi się w niej zawierają, jak wygląda ich podział oraz jakie gatunki literackie możemy w niej znaleźć.

Czym jest Biblia? Objawienie spisane dla człowieka

Biblia to zbiór ksiąg, które według nauczania Kościoła katolickiego zostały napisane pod natchnieniem Ducha Świętego. W Konstytucji dogmatycznej o Objawieniu Bożym Dei Verbum Soboru Watykańskiego II czytamy, że „wszystko, co autorzy natchnieni stwierdzają, należy uważać za stwierdzone przez Ducha Świętego” (Dei Verbum, 11). To nie tylko księga religijna – to fundament wiary, zawierający historię zbawienia, objawienie Boga i Jego planu wobec człowieka.

Podstawowy podział Biblii: Stary i Nowy Testament

Najważniejszym i najstarszym podziałem Biblii jest podział na Stary Testament i Nowy Testament. Te dwie części nie są przeciwstawne, lecz się dopełniają – Stary Testament przygotowuje na przyjście Chrystusa, który w Nowym Testamencie objawia się jako Zbawiciel wszystkich ludzi (por. Łk 24,27).

Tabela poniżej przedstawia główną strukturę Biblii katolickiej:

Stary Testament: od stworzenia do przygotowania na Mesjasza

Stary Testament zawiera 46 ksiąg w kanonie katolickim (w odróżnieniu od 39 w tradycji protestanckiej), spisanych w różnych okresach, głównie w języku hebrajskim, a niektóre także w aramejskim i greckim.

Księgi Prawa (Pięcioksiąg)

Tzw. Pięcioksiąg Mojżeszowy (inaczej Pentateuch) to pierwsze pięć ksiąg Biblii: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa. To one zawierają zarówno opis stworzenia świata, historię patriarchów (Abrahama, Izaaka, Jakuba), jak i przymierze Boga z Izraelem oraz Prawo przekazane Mojżeszowi.

Księgi historyczne

Te księgi opisują dzieje narodu wybranego od wejścia do Ziemi Obiecanej po okres monarchii i wygnania. Znajdziemy tu takie księgi jak: Jozuego, Sędziów, Rut, 1 i 2 Samuela, 1 i 2 Królewska czy Ezdrasza i Nehemiasza. Są to teksty opisujące, jak Bóg prowadził swój lud przez różne wydarzenia historyczne.

Księgi mądrościowe i poetyckie

Do tej grupy należą m.in. Księga Psalmów – centralna dla liturgii Kościoła, Księga Hioba – rozważająca problem cierpienia, Księga Przysłów i Mądrości Syracha – pełne duchowych rozważań i wskazań moralnych. Jak zauważa ks. Marek Rogowski: „Te teksty modlitewne i refleksyjne nie tylko kształtują duchowość, ale są też pomostem między sercem człowieka a tajemnicą Boga”.

Księgi prorockie

Prorocy to ci, którzy przemawiali w imieniu Boga do ludu Izraela. Ich misja najczęściej była związana z napomnieniem do nawrócenia. Wyróżniamy proroków większych (Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel, Daniel) i mniejszych (Ozeasz, Amos, Micheasz i inni, łącznie 12). Ich przesłanie nie traci aktualności – wciąż przypominają nam, że miłosierdzie Boga zawsze idzie przed sądem.

Nowy Testament: Spełniona obietnica

Nowy Testament jest pisany po grecku i zawiera 27 ksiąg, powstałych w I wieku. To właśnie tutaj objawia się w pełni Osoba Jezusa Chrystusa – Syna Bożego, naszego Odkupiciela.

Ewangelie

Cztery Ewangelie (Mateusza, Marka, Łukasza i Jana) stanowią serce Nowego Testamentu. Ukazują życie, nauczanie, mękę, śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa. Każdy z autorów kieruje swoje dzieło do innej wspólnoty, podkreślając różne aspekty tej samej Prawdy. Cytat z Ewangelii św. Jana doskonale oddaje ich cel: „To zaś napisano, abyście wierzyli, że Jezus jest Mesjaszem, Synem Bożym, i abyście wierząc, mieli życie w imię Jego” (J 20,31).

Dzieje Apostolskie

Spisane przez Łukasza, są kontynuacją jego Ewangelii i pokazują, jak rodził się Kościół pod działaniem Ducha Świętego. To m.in. w tej księdze czytamy o zesłaniu Ducha Świętego w dniu Pięćdziesiątnicy i pierwszych misjach św. Pawła.

Listy apostolskie

Najobszerniejszą grupę ksiąg NT stanowią listy, głównie św. Pawła (np. do Rzymian, Koryntian, Galatów), ale również Piotra, Jakuba, Jana czy Judy. Stanowią cenne źródło teologii i duchowości chrześcijańskiej, poruszając zarówno kwestie dogmatyczne, moralne, jak i duszpasterskie.

Jak wyjaśnia ks. Andrzej Kalinowski: „Listy nowotestamentalne nie tylko uczą, ale prowadzą wierzących – to żywa odpowiedź Apostołów na konkretne wyzwania Kościołów pierwszych wieków, ale także naszych współczesnych wspólnot”.

Apokalipsa św. Jana

Znana również jako Objawienie, jest ostatnią księgą Nowego Testamentu i całej Biblii. Zawiera wizje eschatologiczne, pełne symboliki, często trudne w interpretacji. Nie jest to jednak księga strachu, lecz nadziei – pokazuje ostateczne zwycięstwo Chrystusa nad złem.

Zróżnicowanie gatunków literackich: od prawa do poezji

W Biblii znajdziemy różnorodne gatunki literackie: narracje historyczne, kodeksy prawne, modlitwy, pieśni, przysłowia, listy, przypowieści, wizje apokaliptyczne. Rozpoznanie gatunku ma kluczowe znaczenie dla poprawnej interpretacji tekstu. Przykład: aby zrozumieć opisy stworzenia w Księdze Rodzaju, należy odczytywać je jako teksty teologiczne i poetyckie, a nie naukowe traktaty biologiczne.

Katechizm Kościoła Katolickiego przypomina, że „Pismo Święte należy czytać i interpretować z pomocą tego samego Ducha, pod którego natchnieniem zostało napisane” (KKK 111), a więc w jedności z Tradycją i Magisterium Kościoła.

Znaczenie kanonu biblijnego w Kościele katolickim

Kanon to oficjalny wykaz ksiąg uznanych za natchnione. W Kościele rzymskokatolickim ostateczny kanon został zatwierdzony na Soborze Trydenckim (1546 r.), jako reakcja na reformację protestancką. Katolicki kanon różni się od żydowskiego i protestanckiego niektórymi księgami, nazywanymi deuterokanonicznymi (np. Księga Mądrości, Tobiasza, Judyty).

Nie są to teksty „drugiego sortu”, lecz pełnoprawne części Pisma Świętego obecne w liturgii i życiu duchowym Kościoła. Przykładem może być Księga Mądrości, z której często korzysta się w czytaniach pogrzebowych: „Dusze sprawiedliwych są w ręku Boga i nie dosięgnie ich męka” (Mdr 3,1).

Podsumowanie i refleksja

Biblia nie jest jedynie zbiorem starożytnych tekstów – to żywe Słowo Boże, które „jest skuteczne i ostrzejsze niż wszelki miecz obosieczny” (Hbr 4,12). Pytanie „z czego składa się Biblia” nie dotyczy wyłącznie struktury literackiej czy historii powstania jej ksiąg. To także zaproszenie do osobistego spotkania z Bogiem, który w tych księgach mówi do swojego ludu – także dziś.

Zachęcam do regularnej lektury Pisma Świętego, nie tylko jako formy pobożności, ale jako drogi pogłębiania relacji z Chrystusem. Biblia nie jest lekturą na raz. Jest Księgą na całe życie. W niej odnajdujemy źródło wiary, moralności, nadziei i wspólnoty – zarówno indywidualnej, jak i kościelnej.

„Nie wystarczy mieć Biblię na półce — trzeba ją otwierać z pokorą, słuchać jej z wiarą i żyć nią z miłością” – podkreśla ks. Tomasz Wilczyński, rekolekcjonista z diecezji toruńskiej.

Jeśli chcesz odpowiedzieć sobie na pytanie, czym naprawdę jest Twoja wiara – zacznij od pytania: z czego składa się Biblia? Bo właśnie tam, wśród jej ksiąg, odkryjesz pełnię Bożego Objawienia, prowadzącego ku zbawieniu.